کد مطلب:124362 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:115
سخن او پس از شهادت پدر
[1]-81- شیخ طوسی با سند خود از ابوطفیل نقل كرده است:
امام حسن علیه السلام پس از وفات علی علیه السلام [با مردم] سخن گفت و از امیرمؤمنان علیه السلام چنین یاد كرد:آخرین وصی، وصی آخرین پیامبر و امیر صدیقان، شهیدان و نیكوكاران.
سپس فرمود:هان، ای مردم! كسی را از دست دادید كه پیشینیان از او پیشی نگرفتند، آیندگان به او نخواهند رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله پرچم را به او می داد، جبرئیل از جانب راست و میكائیل از جانب چپ او [با دشمنان خدا] پیكار می كردند، برنمی گشت تا خدا پیروزی را نصیب او می فرمود، طلا و نقره ای از خود جا نگذاشت مگر اندكی برای كودكش، و چیزی از بیت المال جا نگذاشت جز 700 درهم كه از سهم خودش زیاد آمد و خواست با آن، خدمتكاری برای ام كلثوم بخرد.
و فرمود:هر كس مرا شناخت، شناخت. هر كس مرا نشناخت، من، حسن علیه السلام، فرزند محمد پیامبرم صلی الله علیه و آله. سپس این آیه را - كه از قول یوسف است - تلاوت فرمود:«و از آیین (توحیدی) پدرانم؛ ابراهیم، اسحاق و یعقوب، پیروی كردم.» [1] من فرزند آن مژده دهنده ام. من فرزند آن بیم دهنده ام. من فرزند آن دعوت كننده ی به سوی خدایم. من فرزند آن چراغ تابانم. من فرزند آن پیامبر رحمت برای جهانیانم. من از آن خاندانم كه خدا پلیدی را از ایشان زدود و پاكشان كرد. من از آن خاندانم كه جبرئیل بر آنان نازل شد و از [خانه ی]
[ صفحه 94]
ایشان عروج می كرد.من ازآن خاندانم كه خدا محبت و ولایت آنان را واجب كرد و در آیه ای كه بر محمد صلی الله علیه و آله نازل شد، فرمود:«بگو به ازای آن (رسالت) پاداشی از شما نمی خواهم مگر محبت درباره ی خویشان، و هر كس نیكی به دست آورد...» [2] و به دست آوردن نیكی، محبت ماست. [3] .
[2]-82- كلینی رحمه الله با سند خود از ابوحمزه از امام باقر علیه السلام نقل كرده است:
پس از آن كه امیرمؤمنان علیه السلام از دنیا رفت، حسن بن علی علیه السلام در مسجد كوفه برخاست، حمد و ثنای خداوند به جا آورد، بر پیامبر درود فرستاد و فرمود:هان، ای مردم! در این شب، كسی از دنیا رفت كه پیشینیان از او پیشی نگرفتند و آیندگان به او نخواهند رسید. او پرچمدار رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. [در جنگ ها] جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او قرار داشت، او برنمی گشت تا خدا پیروزی را نصیب او می كرد. به خدا سوگند! هیچ سفید و سرخی از خود به جا نگذاشت مگر 700 درهم كه از سهم او زیاد آمد و خواست با آن خدمتكاری برای خانواده ی خود بخرد. به خدا سوگند! در آن شبی درگذشت كه وصی موسی - یوشع بن نون - درگذشت، و در آن شبی درگذشت كه عیسی بن مریم را بالا بردند، و در آن شبی درگذشت كه قرآن نازل شد. [4] .
[3]-83- ابن اعثم كوفی می گوید:
چون سپیده دمید، [امام] حسن علیه السلام اذان و اقامه گفت و نماز صبح را با مردم به جماعت خواند. سپس بر منبر شتافت و حمد و ثنای خداوند به جا آورد و فرمود:هان، ای مردم! هر كس مرا شناخت، شناخت و هر كس نشناخت، با نام، خود را معرفی می كنم؛ البته مردم مرا می شناسند. ای مردم! در این شب كسی دفن شد كه پیشینیان به علم او نرسند، و آیندگان، حلم او را درنیابند، و چون پیامبر صلی الله علیه و آله او را به نبرد می فرستاد، جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او قرار می گرفت، و چیزی نمی گذشت كه خدا او را پیروز
[ صفحه 95]
می كرد. هان، ای مردم! هیچ زرد و سفیدی را از خود جا نگذاشت مگر 700 درهم كه می خواست با آن خدمتكاری برای خواهرم - ام كلثوم - بخرد، و به من فرمود آن را به بیت المال برگردانم. [5] .
[4]-84- راوندی رحمه الله می گوید:از حارث همدانی نقل شده است:
پس از آن كه علی علیه السلام از دنیا رفت، مردم نزد حسن بن علی علیه السلام آمدند و گفتند:ما شنوا و فرمانبر توایم، اینك فرمانمان بده!
فرمود:به خدا سوگند:دروغ می گویید. شما بر كسی كه بهتر از من بود، وفا نكردید؛ چگونه به من وفا می كنید؟ با این كه به شما اطمینان ندارم، چگونه به شما اعتماد كنم؟ پس اگر راست می گویید، قرار میان ما و شما، لشكرگاه مدائن! آن جا نزد من بیایید.
سپس حسن بن علی علیه السلام و كسانی كه تصمیم به حركت گرفته بودند، سوار شدند. بسیاری از مردم (كه قول داده بودند آن حضرت را یاری كنند) نیامدند و به آنچه گفته بودند و وعده داده بودند، وفا نكردند. آنان امام مجتبی علیه السلام را فریفتند، همان سان كه قبلا امیرمؤمنان علیه السلام را فریفته بودند. پس حسن بن علی علیه السلام برخاست و فرمود:شما مرا فریفتید؛ همان گونه كه امام پیش از مرا فریفتید. شما پس از من، همراه كدام رهبر، به پیكار [دشمنان] می روید؟ آیا همراه آن كافر ستمگری كه هرگز به خدا و پیامبرش ایمان نیاورد، و او و بنی امیه، جز از ترس شمشیر، اظهار اسلام نكردند، به نبرد می روید؟! و چنانچه از بنی امیه، جز زن سالخورده ی دندان ریخته ای نماند، او نیز دین خدا را كج [و تحریف شده] می خواهد، و این چنین فرمود پیامبر خدا صلی الله علیه و آله. [6] .
[5 [85- دولابی با سند خود از امام مجتبی علیه السلام نقل كرده است:
در این شب، كسی از دنیا رفت كه تاكنون بی نظیر است و در آینده، كسی مانند او نخواهد آمد، و او علی بن ابیطالب علیه السلام، حبیب و برادر رسول خداست. [7] .
[ صفحه 96]
[6]-86- ابن سعد با سند خود از هبیره نقل كرده است:
از حسن بن علی علیه السلام - كه برای مردم سخن می گفت - شنیدم كه فرمود:هان، ای مردم! دیروز، كسی را از دست دادید كه پیشینیان بر او پیشی نگرفتند و آیندگان، به او نخواهند رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به میدان نبرد می فرستاد، برنمی گشت تا خدا به او پیروزی می داد، جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او بود، هیچ زرد و سفیدی را از خود به جا نگذاشت مگر 700 درهم كه از سهم خودش زیاد آمد و خواست با آن، خدمتكاری بخرد. [8] .
[7]-87- طبری با سند خود از جابر نقل كرده است:
پس از آن كه امیرمؤمنان علیه السلام به شهادت رسید، امام حسن علیه السلام برخاست و فرمود:در این شب - شبی كه در آن، قرآن نازل شد، عیسی علیه السلام بالا رفت و یوشع بن نون، وصی موسی كشته شد - كسی را كشتید كه به خدا سوگند! هیچ كس از پیشینیان بر او سبقت نداشت، و كسی از آیندگان به او نخواهد رسید. به خدا سوگند! رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به جنگ می فرستاد و جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او بود، و هیچ زرد و سفیدی را از خود جا نگذاشت مگر 800 - یا 700 - درهم كه برای كنیزی گذاشته بود. [9] .
[8]-88- خزاز قمی با سند خود از هشام بن محمد و او از پدر خود، نقل كرده است:
پس از آن كه امیرمؤمنان علیه السلام به شهادت رسید، حسن بن علی علیه السلام بر منبر رفت و خواست سخن بگوید كه گریه گلویش را گرفت، لحظاتی نشست، سپس برخاست و فرمود:سپاس آن خدایی را كه در اول بودن خود، یگانه است؛ در ازل بودن خود، بزرگوار است؛ در اله بودن خود، والای باكبریا و جبروت است؛ هر آنچه آفرید، بدون نمونه ی پیشین آفرید؛ [او] پروردگار ماست كه با لطف پروردگاری خود، لطیف است؛ و با دانش درایت خود [عدم را] شكافت؛ و با استواری قدرتمندی اش، همه ی آفریده ها را بیافرید؛ پادشاهی اش زوال ناپذیر و بی مدت است؛ بر هر چیزی، برتری دارد و به هر چیزی، نزدیك است؛ پس - بی آن كه دیده شود - با این كه در برترین چشم اندازهاست، برای آفریده ی خود جلوه كند؛ با نور خود،
[ صفحه 97]
در حجاب است؛ در بلندی [مرتبه ی] خود، در اوج است؛ از آفریده های خود، پنهان است؛ و به سوی ایشان، [پیامبر] فرستاد تا گواه آنان باشد؛ در میان آنان، پیامبران را - مژده دهنده و بیم دهنده - برانگیخت تا كسی كه باید هلاك شود، با دلیلی روشن هلاك گردد و كسی كه باید زنده شود، با دلیلی آشكار زنده بماند، و تا بندگان از پروردگار خود آنچه را ندانند، فراگیرند، و او را پس از ناآشنایی، به پروردگاری خود بشناسند.
و سپاس آن خدایی را كه جانشینی خود را بر ما، خاندان نبوت ارزانی داشت. ما غمگساری خود را در [فراق] بهترین پدرمان - رسول خدا صلی الله علیه و آله - به حساب خدا می گذاریم. ما غمگساری خود را در [فراق] امیرمؤمنان علیه السلام به حساب خدا می گذاریم. شرق و غرب عالم، با [شهادت] او داغدار شدند. به خدا سوگند! درهم و دیناری از خود جا نگذاشت مگر 400 درهم كه خواست با آن كنیزی برای خانواده ی خود بخرد. جدم، رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود كه این امر (ولایت الهی) را 12 امام از برگزیدگان خاندانش، دارا شوند. همه ی ما كشته یا مسموم خواهیم شد. [10] .
امام حسن علیه السلام پس از وفات علی علیه السلام [با مردم] سخن گفت و از امیرمؤمنان علیه السلام چنین یاد كرد:آخرین وصی، وصی آخرین پیامبر و امیر صدیقان، شهیدان و نیكوكاران.
سپس فرمود:هان، ای مردم! كسی را از دست دادید كه پیشینیان از او پیشی نگرفتند، آیندگان به او نخواهند رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله پرچم را به او می داد، جبرئیل از جانب راست و میكائیل از جانب چپ او [با دشمنان خدا] پیكار می كردند، برنمی گشت تا خدا پیروزی را نصیب او می فرمود، طلا و نقره ای از خود جا نگذاشت مگر اندكی برای كودكش، و چیزی از بیت المال جا نگذاشت جز 700 درهم كه از سهم خودش زیاد آمد و خواست با آن، خدمتكاری برای ام كلثوم بخرد.
و فرمود:هر كس مرا شناخت، شناخت. هر كس مرا نشناخت، من، حسن علیه السلام، فرزند محمد پیامبرم صلی الله علیه و آله. سپس این آیه را - كه از قول یوسف است - تلاوت فرمود:«و از آیین (توحیدی) پدرانم؛ ابراهیم، اسحاق و یعقوب، پیروی كردم.» [1] من فرزند آن مژده دهنده ام. من فرزند آن بیم دهنده ام. من فرزند آن دعوت كننده ی به سوی خدایم. من فرزند آن چراغ تابانم. من فرزند آن پیامبر رحمت برای جهانیانم. من از آن خاندانم كه خدا پلیدی را از ایشان زدود و پاكشان كرد. من از آن خاندانم كه جبرئیل بر آنان نازل شد و از [خانه ی]
[ صفحه 94]
ایشان عروج می كرد.من ازآن خاندانم كه خدا محبت و ولایت آنان را واجب كرد و در آیه ای كه بر محمد صلی الله علیه و آله نازل شد، فرمود:«بگو به ازای آن (رسالت) پاداشی از شما نمی خواهم مگر محبت درباره ی خویشان، و هر كس نیكی به دست آورد...» [2] و به دست آوردن نیكی، محبت ماست. [3] .
[2]-82- كلینی رحمه الله با سند خود از ابوحمزه از امام باقر علیه السلام نقل كرده است:
پس از آن كه امیرمؤمنان علیه السلام از دنیا رفت، حسن بن علی علیه السلام در مسجد كوفه برخاست، حمد و ثنای خداوند به جا آورد، بر پیامبر درود فرستاد و فرمود:هان، ای مردم! در این شب، كسی از دنیا رفت كه پیشینیان از او پیشی نگرفتند و آیندگان به او نخواهند رسید. او پرچمدار رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. [در جنگ ها] جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او قرار داشت، او برنمی گشت تا خدا پیروزی را نصیب او می كرد. به خدا سوگند! هیچ سفید و سرخی از خود به جا نگذاشت مگر 700 درهم كه از سهم او زیاد آمد و خواست با آن خدمتكاری برای خانواده ی خود بخرد. به خدا سوگند! در آن شبی درگذشت كه وصی موسی - یوشع بن نون - درگذشت، و در آن شبی درگذشت كه عیسی بن مریم را بالا بردند، و در آن شبی درگذشت كه قرآن نازل شد. [4] .
[3]-83- ابن اعثم كوفی می گوید:
چون سپیده دمید، [امام] حسن علیه السلام اذان و اقامه گفت و نماز صبح را با مردم به جماعت خواند. سپس بر منبر شتافت و حمد و ثنای خداوند به جا آورد و فرمود:هان، ای مردم! هر كس مرا شناخت، شناخت و هر كس نشناخت، با نام، خود را معرفی می كنم؛ البته مردم مرا می شناسند. ای مردم! در این شب كسی دفن شد كه پیشینیان به علم او نرسند، و آیندگان، حلم او را درنیابند، و چون پیامبر صلی الله علیه و آله او را به نبرد می فرستاد، جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او قرار می گرفت، و چیزی نمی گذشت كه خدا او را پیروز
[ صفحه 95]
می كرد. هان، ای مردم! هیچ زرد و سفیدی را از خود جا نگذاشت مگر 700 درهم كه می خواست با آن خدمتكاری برای خواهرم - ام كلثوم - بخرد، و به من فرمود آن را به بیت المال برگردانم. [5] .
[4]-84- راوندی رحمه الله می گوید:از حارث همدانی نقل شده است:
پس از آن كه علی علیه السلام از دنیا رفت، مردم نزد حسن بن علی علیه السلام آمدند و گفتند:ما شنوا و فرمانبر توایم، اینك فرمانمان بده!
فرمود:به خدا سوگند:دروغ می گویید. شما بر كسی كه بهتر از من بود، وفا نكردید؛ چگونه به من وفا می كنید؟ با این كه به شما اطمینان ندارم، چگونه به شما اعتماد كنم؟ پس اگر راست می گویید، قرار میان ما و شما، لشكرگاه مدائن! آن جا نزد من بیایید.
سپس حسن بن علی علیه السلام و كسانی كه تصمیم به حركت گرفته بودند، سوار شدند. بسیاری از مردم (كه قول داده بودند آن حضرت را یاری كنند) نیامدند و به آنچه گفته بودند و وعده داده بودند، وفا نكردند. آنان امام مجتبی علیه السلام را فریفتند، همان سان كه قبلا امیرمؤمنان علیه السلام را فریفته بودند. پس حسن بن علی علیه السلام برخاست و فرمود:شما مرا فریفتید؛ همان گونه كه امام پیش از مرا فریفتید. شما پس از من، همراه كدام رهبر، به پیكار [دشمنان] می روید؟ آیا همراه آن كافر ستمگری كه هرگز به خدا و پیامبرش ایمان نیاورد، و او و بنی امیه، جز از ترس شمشیر، اظهار اسلام نكردند، به نبرد می روید؟! و چنانچه از بنی امیه، جز زن سالخورده ی دندان ریخته ای نماند، او نیز دین خدا را كج [و تحریف شده] می خواهد، و این چنین فرمود پیامبر خدا صلی الله علیه و آله. [6] .
[5 [85- دولابی با سند خود از امام مجتبی علیه السلام نقل كرده است:
در این شب، كسی از دنیا رفت كه تاكنون بی نظیر است و در آینده، كسی مانند او نخواهد آمد، و او علی بن ابیطالب علیه السلام، حبیب و برادر رسول خداست. [7] .
[ صفحه 96]
[6]-86- ابن سعد با سند خود از هبیره نقل كرده است:
از حسن بن علی علیه السلام - كه برای مردم سخن می گفت - شنیدم كه فرمود:هان، ای مردم! دیروز، كسی را از دست دادید كه پیشینیان بر او پیشی نگرفتند و آیندگان، به او نخواهند رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به میدان نبرد می فرستاد، برنمی گشت تا خدا به او پیروزی می داد، جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او بود، هیچ زرد و سفیدی را از خود به جا نگذاشت مگر 700 درهم كه از سهم خودش زیاد آمد و خواست با آن، خدمتكاری بخرد. [8] .
[7]-87- طبری با سند خود از جابر نقل كرده است:
پس از آن كه امیرمؤمنان علیه السلام به شهادت رسید، امام حسن علیه السلام برخاست و فرمود:در این شب - شبی كه در آن، قرآن نازل شد، عیسی علیه السلام بالا رفت و یوشع بن نون، وصی موسی كشته شد - كسی را كشتید كه به خدا سوگند! هیچ كس از پیشینیان بر او سبقت نداشت، و كسی از آیندگان به او نخواهد رسید. به خدا سوگند! رسول خدا صلی الله علیه و آله او را به جنگ می فرستاد و جبرئیل در جانب راست و میكائیل در جانب چپ او بود، و هیچ زرد و سفیدی را از خود جا نگذاشت مگر 800 - یا 700 - درهم كه برای كنیزی گذاشته بود. [9] .
[8]-88- خزاز قمی با سند خود از هشام بن محمد و او از پدر خود، نقل كرده است:
پس از آن كه امیرمؤمنان علیه السلام به شهادت رسید، حسن بن علی علیه السلام بر منبر رفت و خواست سخن بگوید كه گریه گلویش را گرفت، لحظاتی نشست، سپس برخاست و فرمود:سپاس آن خدایی را كه در اول بودن خود، یگانه است؛ در ازل بودن خود، بزرگوار است؛ در اله بودن خود، والای باكبریا و جبروت است؛ هر آنچه آفرید، بدون نمونه ی پیشین آفرید؛ [او] پروردگار ماست كه با لطف پروردگاری خود، لطیف است؛ و با دانش درایت خود [عدم را] شكافت؛ و با استواری قدرتمندی اش، همه ی آفریده ها را بیافرید؛ پادشاهی اش زوال ناپذیر و بی مدت است؛ بر هر چیزی، برتری دارد و به هر چیزی، نزدیك است؛ پس - بی آن كه دیده شود - با این كه در برترین چشم اندازهاست، برای آفریده ی خود جلوه كند؛ با نور خود،
[ صفحه 97]
در حجاب است؛ در بلندی [مرتبه ی] خود، در اوج است؛ از آفریده های خود، پنهان است؛ و به سوی ایشان، [پیامبر] فرستاد تا گواه آنان باشد؛ در میان آنان، پیامبران را - مژده دهنده و بیم دهنده - برانگیخت تا كسی كه باید هلاك شود، با دلیلی روشن هلاك گردد و كسی كه باید زنده شود، با دلیلی آشكار زنده بماند، و تا بندگان از پروردگار خود آنچه را ندانند، فراگیرند، و او را پس از ناآشنایی، به پروردگاری خود بشناسند.
و سپاس آن خدایی را كه جانشینی خود را بر ما، خاندان نبوت ارزانی داشت. ما غمگساری خود را در [فراق] بهترین پدرمان - رسول خدا صلی الله علیه و آله - به حساب خدا می گذاریم. ما غمگساری خود را در [فراق] امیرمؤمنان علیه السلام به حساب خدا می گذاریم. شرق و غرب عالم، با [شهادت] او داغدار شدند. به خدا سوگند! درهم و دیناری از خود جا نگذاشت مگر 400 درهم كه خواست با آن كنیزی برای خانواده ی خود بخرد. جدم، رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود كه این امر (ولایت الهی) را 12 امام از برگزیدگان خاندانش، دارا شوند. همه ی ما كشته یا مسموم خواهیم شد. [10] .
[1] يوسف:38؛ (و اتبعت ملة آبائي ابراهيم و اسحاق و يعقوب).
[2] شوري:23؛ (قل لا أسألكم عليه أجرا الا المودة في القربي و من يقترف حسنة).
[3] امالي:269.
[4] كافي 571:1 ح 8.
[5] الفتوح 4 و 283:3.
[6] الخرائج و الجرائح 574:2 ح 4.
[7] الذرية الطاهرة:111 ح 117.
[8] طبقات الكبري 28:3.
[9] تاريخ طبري 164:3.
[10] كفاية الاثر:160.